: 
نگاهی به عید در فرهنگ اسلامی    
۲۹ اسفند ۱۳۸۹
سیدعباس رفیعی پور علوی - ماهنامه فرهنگ کوثر
 
واژه «عید» در اصل از فعل عاد (عود) یعود است و برای آن معانی مختلفی گفته اند: از جمله «خوی گرفته»، «روزفراهم آمدن قوم» و «هر روز که در آن، انجمن یا تذکار فضیلتمند یا حادثه بزرگی باشد.»
 
گویند از آن رو به این نام خوانده شده است که هر سال شادی نوینی باز آرد. [۱]
 
و برخی بر آن هستند که اصل واژه «عید» از «عادت» است. زیرا آنان (قوم) و فامیل و خانواده ها برگرد آمدن دور هم در آن روز عادت کرده ‏اند. [۲]
 
در لغتنامه تاج العروس درباره عید آورده است: عید در نزد عرب، زمانی است که در آن شادیها و یا اندوه ها، باز می گردد و تکرار می شود. [۳]
 
و در فرهنگ معین در این باره آمده است: عید، روز مبارکی است که در آن مردم جشن می گیرند و شادی می کنند و در این روز به همدیگر عیدی می دهند از قبیل هدیه، پول، خلعت. [۴]
 
واژه عید در قرآن
واژه عید در قرآن فقط یک بار آمده است.
(اللهم انزل علینا مائده من السمإ تکون لنا عیدا لاولنا و آخرنا و آیه منک). [۵]
 
خدایا! نازل کن برای ما مائده‏ای از آسمان که برای اولین و آخرین از ما عید باشد و نشانه‏ ای از تو.
 
در تفسیر این آیه آمده است: عید در لغت از ماده عود به معنی بازگشت است. به روزهایی که مشکلات از قوم و جمعیتی برطرف می شود و بازگشت به پیروزی ها و راحتی های نخستین می کنند، عید گفته می شود. و در اعیاد اسلامی به مناسبت این که در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان باز می گردد و آلودگی ها که برخلاف فطرت است از میان می رود «عید» گفته شده است و از آنجا که روز نزول مائده، روز بازگشت به پیروزی و پاکی و ایمان به خدا بوده است؛ حضرت مسیح(ع) آن را «عید» نامیده است. [۶]
 
عید از منظر حضرت علی(ع)
عید از نظر علی(ع) این است که: هر روزی که در آن روز، معصیت خدا نشود و گناهی انجام نگیرد، آن روز را عید خوانده است.
«کل یوم لا یعصی الله تعالی فیه فهو یوم عید»
 
و این فرمایش امیرمومنان(ع) اشاره به این موضوع دارد که روز ترک گناه، روز پیروزی و پاکی و بازگشت به فطرت نخستین است. [۷]
 
از سوید بن عفله نقل شده است که گفت: در روز عید بر امیرالمومنین(ع) وارد شدم و دیدم که نزد حضرت نان گندم و خطیفه (نان شیرمال) و ملبنه (حلوا شکری) است. پس به آن حضرت عرض کردم: روز عید و خطیفه؟!
 
حضرت فرمود: «انما هذا لمن عید من غفرله»؛ این عید کسی است که آمرزیده شده است. [۸]
 
در خبر است: چیزی به رسم هدیه نوروزی خدمت امیرالمومنین(ع) تقدیم شد، حضرت پرسید: این چیست؟ عرض کردند: یا امیرالمومنین! امروز نوروز است. فرمود: هر روز را برای ما نوروز سازید. [۹]
 
عید نوروز از منظر امام صادق(ع)
امام صادق(ع) به یکی از اصحابش به نام معلی بن خنیس در باره عید نوروز فرمود:
 
«ان یوم النیروز هوالیوم الذی اخذ فیه النبی(ص) لامیرالمومنین(ع) العهد بغدیرخم… و هوالیوم الذی ظفرفیه باهل النهروان… و هوالیوم الذی یظفرفیه قائمنا اهل البیت» . [۱۰]
 
نوروز، روزی است که پیامبراکرم (ص) در غدیرخم برای ولایت امیرالمومنین(ع) از مردم پیمان گرفت؛ روزی است که آن حضرت برخوراج نهروان پیروز شد و روزی است که قائم ما اهل بیت(علیهم السلام) ظهور خواهد کرد.
 
امام کاظم(ع) و جلوس عید نوروز
از آنجایی که عید نوروز ریشه در سنتهای ما ایرانی ها دارد و این موضوع به زمانهای بسیار دور برمی گردد، پس از اسلام، بنا به نوشته مورخین، با اندک تغییراتی که در آن به عمل آمده است، تاکنون در بین ایرانیان جاودانه است، بنابراین در صدر اسلام ایرانی هایی که در مرکز خلافت به سر می بردند، طبق سنت ملی شان به این عید پای بند بودند و هدایای نوروزی را برای سلاطین خود می بردند. پس ازامویان، عباسیان مورد توجه بعضی از مردم بودند و ایرانی ها با مراجعه به دربار آنها، هدایایی را به آنها تقدیم می کردند.
 
در بحارالانوار روایت ذیل آمده است:
«ان المنصور تقدم الی موسی بن جعفر (ع) بالجلوس للتهنیه فی یوم النیروز و قبض ما یحمل الیه…». [۱۱]
 
منصور دومین خلیفه عباسی به امام کاظم(ع) پیشنهاد کرد عید نوروز جلوس نماید تا مردم نوروز را به او تبریک گویند و هدایای آنها را دریافت نماید… و امام(ع) با اکراه پذیرفت.
 
بنابراین عید نوروز مانند بسیاری از سنتهای ملی که با شئون اسلامی مخالفتی نداشته است، پس از اسلام درمیان ایرانیان باقی مانده است.
 
نوروز از نظر دانشوران اسلامی
سیدبن طاووس (یکی از دانشمندان بزرگ شیعه است.) که در باره نوروز می نویسد:  هنگامی که آغاز آفرینش جهان هستی در مثل چنین روزی است، شایسته است این روز به عنوان روز عید و شادی تلقی گردد.
 
ابن فهد حلی در این زمینه می نویسد: «یوم النیروز، یوم جلیل القدر»، نوروز، روزی گرانمایه و با منزلت است.
 
حضرت امام(ره) به مناسبت عید نوروز هرسال پیامی داشت و در دیوان شعرش، ابیاتی ویژه درباره عید نوروز سروده است که در پی خواهد آمد.
 
و مقام معظم رهبری در پیام نوروزی سال ۱۳۶۹ شمسی فرمودند: «تحویل سال جدید شمسی که مصادف با نوعی تحول در عالم طبیعت می باشد، فرصتی است برای این که انسان به تحول درونی و به اصلاح امور روحی، معنوی و مادی خود بپردازد، ایجاد تحول کار خداست… اما ما موظفیم که برای این تحول در درون خود، در زندگی خود و در جهان اقدام کرده وهمت و تلاش به عمل آوریم.»
 
سنت های نوروزی
یکی از سنت های حسنه و با ارزش عید نوروز که تا روز سیزده رایج است، دید و بازدیدها است که میان فامیل، دوستان انجام می گیرد و در کتب روایی ما به عنوان «صله رحم»نام برده شده است.البته لازم است، در این باره به اولویت هایی توجه داشت:
 
۱٫ دیدار از خانواده شهدا و جانبازان.
۲٫ دیدار از بستگان نزدیک.
۳٫ دیدار از دوستان.
۴٫ عیدی دادن مخصوصا به نونهالان.
۵٫ آشتی دادن برادران وخواهران دینی و رفع کدورت از بین آنها.
 
پی نوشتها:
[*]. ماهنامه فرهنگ کوثر.
[۱]. لغتنامه دهخدا، ذیل واژه عید.
[۲]. لسان العرب، ابن منظور، ج ۳، ص ۳۱۹٫
[۳]. همان، ج ۸، ص‏۴۳٫
[۴]. فرهنگ معین، واژه عید و عیدی
[۵]. سوره مائده، آیه ۱۱۴٫
[۶]. تفسیر نمونه، ج ۵، ص ۱۳۱٫
[۷]. تفسیر نمونه، ج ۵، ص ۱۳۱٫
[۸]. بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۳۲۶٫
[۹]. وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۱۴٫
[۱۰]. بحارالانوار، ج ۵۶، ص ۱۱۹٫
[۱۱]. همان، ج ۹۸، ص ۴۱۹٫
منبع: سایت الف