شیعیان مصر
بسمه تعالی
سیر ورود شیعیان به کشور مصر از آغاز تاکنون
با توجه به بروز اعتراضات مردمی در مصر و اینکه شاید خیلی از خوانندگان بخواهند از وضعیت شیعیان در کشور مصر اطلاعاتی داشته باشند ، لذا برآن شدم که تحقیقات مخنصری از ورود شیعه به مصر و جایگاه آنان در این کشور انجام و نتیجه آنرا به نظر خوانندگان عزیز برسانم .
کشور مصر در سال 24 ه. قمری بدست مسلمانان فتح شد و بعد از فتح قبایل عرب مسلمان بطرف این کشور حرکت و پس از مدتی ساکن شدند و دوستداران اهل بیت علیهما السلام نیز متعاقبا به مصر ورود پیدا کرده و سکنا گزیدند و به تبلیغ خاندان پیامبر(ص) پرداختند .
در دوران شورش علیه عثمان خلیفه غاصب سوم ، مصریهای عرب به مدینه آمدند و از فعالترین گروهها علیه خلیفه شدند .
در دوران حکومت امام علی بن ابیطالب (ع) ، ابتدا قیس بن سعد بن عباده حاکم مصر شد وبا توجه به موقعیت ممتاز مصر، معاویه و همدستانش مانند عمروعاص با به شهادت رساندن محمد بن ابوبکر و مالک اشتر نخعی که از طرف امام علی(ع) حاکم مصر شده بودند، از ورود آنان جلوگیری کردند.
از آغاز فتح مصر توسط مسلمانان ، همواره شیعیان علی بن ابیطالب (ع) یا با این کشور در تردد بودند ویا در آنجا ساکن شدند مانند مقداد بن اسود ، ابوذر، ابو ایوب انصاری که در فتح مصر شرکت داشتند و همچنین حضور عمار یاسر در دوران آشوب علیه عثمان که همگی اینها دلالت دارد بر وجود علاقه مندان به خاندان پیامبر(ص) در شاخ آفریقا و مصر .
و میتوان از کسانیکه شیعه علی بن ابیطالب (ع) بودند و طی سالهای متمادی در مصر ساکن شدند ، نام برد :
- فرزندان و نوادگان زراره بن عین که در شهر فیوم مصر ساکن شدند .
- اسماعیل بن موسی بن جعفر(ع) که ساکن مصر بودند.
- ابو عبدالله مصری حسین بن علی که از متکلمان بزرگ شیعه بودند .
- ابو علی احمد بن احمد جرجانی که از علما و محدثان شیعه بودند .
- عبیدالله بن فضل نبهانی کوفی که از مولفان بلند پایه شیعه بودند ، اشاره نمود .
از دیگر دلایل نفوذ شیعه امام علی بن ابیطالب (ع) در مصر را میتوان مانند سایر نقاط ممالک اسلامی ، به مهاجرت سادات به اینگونه کشورها اشاره نمود.
در دوران خلافت بنی امیه و بنی عباس، شمار زیادی از سادات وارد مصر شدند و مورد استقبال مردمی قرار گرفتند و این احترام به سادات بحّدی بود که هنوز هم مزار و آرامگاه بعضی از آنان در مصر کنونی باقی مانده و مورد احترام مردم این کشور است . نسلی عظیم از سادات که بعدها و در دوره فاطمیان به شمار آنان افزوده شد، اشراف نامیده شدند و مرد احترام همگان قرار گرفتند که میتوان به مقام راس الحسین (ع) در مصر اشاره نمود که بنا به قولی سر مبارک امام حسین (ع) پس از عاشورای سال 61 ه.قمری ، به مصر برده شده و دفن گردیده است و سالانه بیش از سه میلیون نفر زائر از این مکان زیارت میکنند.
ویا مزار حضرت زینب (س) که بنا به قولی این بانوی مخدره در ماه شعبان سال 61 وارد مصر شدند و در ماه رجب سال 62 در این منطقه ارتحال یافته اند و مزاری وجود دارد که اهالی قاهره و دیگر شهرهای مصر عشق و محبت عجیبی به این مکان دارند .
همچنین مزار سیّده نفیسه که گفته اند ولادتش در 11 ربیع الاول سال 145 ه.قمری بوده و فرزند ابو محمد حسن بن زید بن حسین بن علی (ع) میباشد و همسر اسحاق فرزند امام جعفرصادق(ع) بوده است ، این سیّده در سال 196 ه.قمری وارد قاهره شده اند و تا پایان عمر در این کشور زندگی کرده و برخی درگذشت این بانو را در سال 208 ه.قمری نوشته اند که مزار این بانو از مکانها ی زیارتی در مصر میباشد .
دو لیت فاطمی و تشیع
دولت فاطمی برگرفته از نام فاطمه زهرا(س) ، مبتنی بر عقاید فرقه اسماعلیان است .( اینان در امامت حضرت امام موسی جعفر(ع) وارد نشدند و معتقد به امامت فرزند ارشد امام جعفر صادق، یعنی اسماعیل هستند که این اسماعیل در زمان حیات امام(ع) فوت نمودند و به همین جهت به اسماعیلیان مشهور شدند که خود دارای چند فرقه هستند>)
و برخی محققان معاصر عرب ، عقاید حکومتی، اجتماعی، اقتصادی اسماعیلیان را متاثر از عقاید مزدک میدانند، این ادعا مبتنی بر گزارشهای منابع عربی قرن چهارم و پنجم هجری متمایل به پان عربیسم است که میگویند : شعوبیان به کیش اسماعیلیان وارد شدند و به یاری آنانه پرداختند ( قطعا این ادعا میبایست بر گرفته از شدت نفرت عربیسم و اهل سنت از شیعیان باشد) .
در نخستین دهه های سده دهم میلادی ، تشیع بصورت نمونه برجسته ای از مقاومت مردم در برابر امپراطوری عباسی مطرح شد ، در این زمان در نواحی جنوب عراق ، بحرین، سوریه، بین النهرین، یمن ، دیلم، شرق ایران و افریقای شمالی ، مذهب اسماعیلیه ترویج میشد..................و فرقه ای از این مذهب در شمال افریقا(مغرب) سلسله فاطمیون را تاسیس کردند که از سال تاسیس یعنی 297 ه. قمری تا سال 359 ه. قمری ، همه نواحی شمال افریقا و مصر را به تصرف خود درآوردند و پایتخت جدید آنان در مصر بنام قاهرن با قصرهای باشکوه و مساجد عظیم شکل گرفت .
نخستین خلیفه فاطمی درمصر المعّز فاطمی بود که سپهسالارش بنام جوهر او را در سال 362 ه . قمری وارد قاهره ساخت و آخرین خلیفه آنان نیز عاضد لدین اللّه بود که صلاح الدین ایوبی در سال 567 ه . قمری او را از کار برکنار ساخت .
تشیع در مصر امروزی
آنچه را میتوان در روزگار کنونی بعنوان تشیّع امامیه در مصر یاد کرد، چندان گسترده نیست ، اما با توجه به وجود چند زمینه ، رنگ و بوی تشیع در کشور مصر جایگاه ویژه ای دارد.
1- به دلیل وجود آثار باقی مانده از دولت فاطمیان که همچنان در تاریخ و حافظه مصریان باقی مانده است و الازهر نام و نشانی از آن دوران است و به سخن دیگر دوستی اهل بیت علیهما السلام ، مهمترین یادگار فاطمیان است که تا به امروز در درون جامعه مصر استمرار داشته است .
2- از دکتر مصطفی الفقهمی ، رئیس روابط خارجی مجلس مصر نقل شده است که گفته : ملت مصر سنی المذهب و شیعی الهوی هستند.
3- سالانه بیش از سه میلیون نفر به زیارت مقام راس الحسین (ع) در مصر میروند که این خود نشانگر عمق علاقه مردم به اهل بیت (ع) است .
4- وجود طریقتهای صوفیانه در مصر که به اهل بیت (ع) ارادت خاصی دارند .
5- وجود سادات در کشور مصر .
6- وجود مزارها و آرامگاههای منصوب به شیعیان مانند مزار حضرت زینب (س) و مزار سیده نفیسه در مصر .
بر اساس یک گزارش که در نشریه << روز یوسف>> شماره 3339 سال 1992 تحت عنوان الشیعه فی مصر به قلم وائل الابراشی (سردبیر نشریه صوت الامه) منتشر شده ، اشاره به اقامه نماز جماعت شیعی در برخی محلات قاهره شده است . ازجمله آن محلات ، محله حی تامعادی است . در اسوان نیز شیعیانی هستند که تصاویر امام خمینی را بر دیوار خانه های خود نصب کرده اند . در شهر منصوره ، روستائی بنام میت سنقر به طور کامل شیعه معرفی شده اند.
در این گزارش سیّد طالب رفاعی به عنوان مرشد روحی جمعیت اهل البیت المصریه معرفی شده است . همچنین از فعالیت های دمرداش العقالی در ترویج تشیع یاد شده است و از کتابی که فهمی الشناوی ، پزشک متخصص اطفال با عنوان الفکرالسیاسی عند الشیعه در باره اندیشه سیاسی امام خمینی نگاشته ، یاد کرده است. همچنین محله کوچکی بنام <<الاشاره>> به عنوان پایگاهی برای شیعه معرفی شده است . درآنجا شمار زیادی از معلمان و صنعتگران هستند که پس از انقلاب اسلامی مذهب تشیع را انتخاب کرده اند. باید افزود که در اواخرسال 1996 نیز پنجاه نفر مصری به جرم ترویج تشیع و کمک های مالی که توسط کسانی از منطقه خلیج فارس ، برای آنان ارسال شده بود، بعنوان << اعضای التنظیم الشیعی>> دستگیر شدند.
شایان ذکر است دولت حسنی مبارک مانند سایر دول عربی که ضد تشیع و یا انقلاب اسلامی ایران هستند، در دهه 1980 میلادی بخش کثیری از شیعیان را مجبور به مهاجرت به عراق نمود و بقیّه شیعیان در مصر نیز یا در زندانهای این رژیم قرار دارند و یا تحت تعقیب دستگاههای اطلاعاتی و امنیتی هستند.
منابع :
1- اطلس شیعه . رسول جعفریان صفحه535 الی 547
2- شعوبیه ، ناسیونالیسم ایرانی ، دکتر محمود رضا افتخار زاده ، صفحه 245 و 246
3- شیعه در تاریخ ، محمد حسین زین عاملی، ترجمهمحمد رضا عطائی. صفحه 89
4- تاریخ جوامع اسلامی. ایرام لاپیدوس . ترجمه محمود رمضان زاده . جلد یک . صفحه 196 و 457
5- فصلنامه علمی تخصصی تاریخ اسلام سال یکم شماره 3 پائیز 1379
6- سایت الف
غلامرضا شهریاری.