همه چیز در باره ی توبه۲
توبه، و مقاومت در مقابل ارتکاب گناه
پرسش:
کسی که می خواهد گناه نکند ولی هر بار که توبه می کند مجددا به آن گناه روی می آورد، راه چاره چیست؟ آیا مورد بخشش الهی قرار می گیرد؟
پاسخ:
جواب[۱]:
چنان چه از گناهی که مرتکب شده¬اید حقیقتاً توبه کنید و استغفار نمایید ان شاءالله مورد عفو خداوند متعال قرار میگیرید و البته انسان باید کمال مراقبت را به خرج دهد که آنتوبه را نشکند و بر تعهد خود در پیشگاه خدا نسبت به ترک آینده باقی بماند و بهتعبیر دیگر، اگر بعد از توبه از گناه هنوز انگیزههای آن در اعماق دل و جان او باقیمانده، باید با آن به مبارزه برخیزد و جهاد با نفس را جزء برنامه خویش قرار دهد و بهاین ترتیب هم در صف تائبان باشد و هم در صف مجاهدان.
و مهم آن است که توبه کننده چه دستوراتی راباید به کار بندد که به گناه گذشته بازگشت نکند، برای این امر رعایت اموری لازماست:
۱- جدا شدن از محیط گناه و عدم شرکت در مجالس معصیت، چرا که توبه کار در آغازامر آسیب پذیر است و مانند بیماری است که تازه از بستر برخاسته، و اگر با پای خودبه مناطق آلوده به میکربهای بیماریزا برود، احتمال آلودگی مجدد او به بیماری فراوان است، همچون معتادی است که ترک اعتیاد به مواد مخدر نموده ولی هرگاه به مناطق آلودهبرگردد، به سرعت آلوده میشود.
۲- باید در دوستان و معاشران خود تجدید نظر کند، هرگاه در گذشته کسانی بودهاند که او را تشویق به گناه میکردند، از آنها شدیداً فاصله گیرد.
۳- هر زمان وسوسهها و انگیزههای آن گناه در او پیدا میشود، به ذکر خدا روی آورد، چرا که: ذکر خدا مایه آرامش دلها است: « الا بِذِکرِ اللَّهِ تَطمَئنُّ الْقُلُوب»[۲]
۴- همواره در باره آثار زیانبار گناهی که آن را ترک گفته بیندیشد و آن آثار رانصبالعین خود قرار دهد، مبادا بر اثر غفلت از آن و فراموش کردن اثرات مرگبار آن گناه، بار دیگر انگیزهها در او رشد کند، و وسوسهها از هر سو به قلب او هجوم آورد.
۵- در داستانهای پیشینیان و کسانی که بر اثر گناهان مختلف گرفتار مصائب دردناکی شدند، بیندیشد و سرگذشت آنها را از نظر بگذراند، حتی در حالات انبیاء و پیامبران معصومی که گاه گرفتار لغزش ترک اولی شدند، مطالعه کند، مثلاً، ببیند که چه امری سببشد آدم(ع) با آن مقام والایش از بهشت رانده شود، یا حضرت یونس(ع) مورد خشم قرار گیرد، و به زندان شکم ماهی فرستاده شود یا بر اثر چه عواملی یعقوب(ع)، پیامبر بزرگ خدا، به دردجانفرسای فراق فرزند سالها گرفتار آید.
مطالعه این امور بیشک وسوسههای گناه را کم میکند، و به توبه دوام و ثباتمیبخشد.
۶- به عقوبتها و مجازاتهایی که بر یکایک گناهان، وعده داده شده بیندیشد، و ایناحتمال را از نظر دور ندارد که تکرار گناه بعد از توبه ممکن است مجازات شدیدتریداشته باشد.
و نیز به الطاف و عنایات الهیه که در انتظار توبهکاران است و شامل حال او شده است توجه کند و دائماً به خود تلقین نماید بکوش، این عنایات و الطاف را حفظ کن، و این مقام والایی که خداوند نصیب تو کرده است به آسانی از دست مده!
۷ -باید وقت شبانهروزی خود را با برنامههای صحیح پرکند، برنامه تلاش برایزندگی آبرومند، برنامه عبادت و بندگی خدا و برنامه سرگرمیهای سالم; زیرا بیکاری وخالی ماندن اوقات از برنامه، بلای عظیمی است که زمینه را برای وسوسههای بازگشت بهگناه فراهم میسازد.
از دانشمندی پرسیدند که تفسیر حدیث التائب حبیب الله (توبه کننده دوست خداست) چیست؟[۳]گفت: منظور کسی است که مصداق این آیه شریفه باشد: «التَّئبُونَ الْعَبِدُونَ الحَْمِدُونَ السئحُونَ الرَّکعُونَ السجِدُونَ الاَمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنکرِ وَ الحَْفِظونَ لحُِدُودِ اللَّهِ وَ بَشرِ الْمُؤْمِنِینَ»[۴](مؤمنان) توبه کنندگان، عبادتکاران، حمد خدا گویان، سیاحت کنندگان (که پیوسته در میان کانونهای اطاعت خدا رفت و آمد دارند) رکوع کنندگان، ساجدان، آمران به معروف، نهی کنندگان از منکر و حافظان حدود الهی (هستند) و بشارت ده (این چنین) مؤمنان را!
برای آگاهی بیشتر میتوانید به دو مقاله زیر مراجعه نمایید:
۱-گناهکاری و اصرار بر معاصی و عدم پشیمانی از آن.
۲- توبه
________________________________________
[۱]-این جواب با استفاده از کتاب: اخلاق در قرآن، ج ۱ اثر آیت الله مکارم شیرازیتهیه شده است.
[۲]-سوره رعد،آیه ۲۸.
[۳]-محجه البیضاء، جلد۷، صحفه۱۸۷
[۴]-سوره توبه، آیه۱۱۲
شکستن مکرر توبه
پرسش:
من شاید حدود ۲۵ بار توبهام را شکستهام. ولی حالا واقعاً خیلی پشیمانم. آیا این بار اگر با ارادهای قوی و عاجزانه یکبار دیگر توبه کنم و تمام نیرویم را برای گناه نکردن بکار گیرم آیا این توبه مورد قبول واقع میشود؟ البته من نمازم را تقریباً همیشه میخوانم و کلاً رعایت تمام موارد را میکنم ولی مشکل من این است که در کنترل نگاهم کمی ضعیف هستم و منظور از شکستن توبهام هم همین هست.
پاسخ:
چنان چه از گناهی که مرتکب شدهاید حقیقتاً توبه کنید و استغفار نمایید ان شاء الله مورد عفو خداوند متعال قرار میگیرید.
البته توبه باید پا بر جا و دائم بوده باشد؛ از یک سو، هر زمان خطایی از انسان بر اثروسوسههای «نفس امّاره» سر بزند، باید بلافاصله به سراغ توبه رود، و در مرحله «نفسلوّامه» در آید تا زمانی که به مرحله «نفس مطمئنه» رسد و ریشههای وسوسههااز بیخ کنده شود.
و از سوی دیگر، از هر گناهی توبه میکند باید کمال مراقبت را به خرج دهد که آنتوبه را نشکند و بر تعهد خود در پیشگاه خداوند، نسبت به ترک آینده باقی بماند. و بهتعبیر دیگر، اگر بعد از توبه از گناه هنوز انگیزههای آن در اعماق دل و جان او باقیمانده باید با آن به مبارزه برخیزد و جهاد با نفس را، جزء برنامه های خویش قرار دهد و به این ترتیب، هم در صف تائبان باشد و هم در صف مجاهدان.
بعضی از علمای اخلاق بحث بینتیجه یا کم نتیجهای را در این جا دنبال کردهاند کهآیا مقام توبهکار جهاد کننده در برابر ریشههای گناه افضل است یا توبه کاری کهریشههای گناه را از سرزمین قلب خویش بر انداخته است.
این مهم نیست که کدام یک از آن دو افضلند، مهم آن است که توبه کننده چه دستوراتی راباید به کار بندد که به گناه گذشته بازگشت نکند؛ برای این امر رعایت اموری لازماست.
۱- جدا شدن از محیط گناه و عدم شرکت در مجالس معصیت، چرا که توبه کار در آغازامر آسیب پذیر است و مانند بیماری است که تازه از بستر برخاسته، و اگر با پای خودبه مناطق آلوده به میکربهای بیماری زا رود، احتمال آلودگی مجدد او به بیماری فراواناست؛ و یا هم چون معتادی است که ترک اعتیاد به مواد مخدر نموده ولی هر گاه به مناطق آلودهبرگردد، به سرعت آلوده میشود.
۲- باید در دوستان و معاشران خود تجدید نظر کند؛ هر گاه در گذشته کسانی بودهاند که او را تشویق به گناه میکردند، از آنها شدیداً فاصله گیرد.
۳- هر زمان وسوسهها و انگیزههای آن گناه در او پیدا میشود، به ذکر خدا رویآورد، چرا که ذکر خدا مایه آرامش دلها است؛ «الا بذکر الله تطمئن القلوب»[i]
۴- همواره در باره آثار زیانبار گناهی که آن را ترک گفته بیندیشد و آن آثار رانصب العین خود قرار دهد، مبادا بر اثر غفلت از آن و فراموش کردن اثرات مرگبار آنگناه، بار دیگر انگیزههای گناه مجدد در او رشد کند، و وسوسهها از هر سو به قلب او هجوم آورد.
۵- در داستانهای پیشینیان و کسانی که بر اثر گناهان مختلف گرفتار مصائب دردناکیشدند، بیندیشد، و سرگذشت آنها را از نظر بگذراند، حتی در حالات انبیاء و پیامبرانمعصومی که گاه گرفتار لغزش ترک اولی شدند، مطالعه کند؛ مثلاً، ببیند که چه امری سببشد آدم با آن مقام والایش از بهشت رانده شود، یا حضرت یونس مورد خشم قرار گیرد، وبه زندان شکم ماهی فرستاده شود یا بر اثر چه عواملی یعقوب(ع)، پیامبر بزرگ خدا، به دردجان فرسای فراق فرزند سالها گرفتار آید.
مطالعه این امور بی شک وسوسههای گناه را کم میکند، و به توبه دوام و ثبات میبخشد.
۶- به عقوبتها و مجازاتهایی که بر یکایک از گناهان وعده داده شده بیندیشد، و ایناحتمال را از نظر دور ندارد که تکرار گناه بعد از توبه ممکن است مجازات شدیدتریداشته باشد.
و نیز به الطاف و عنایات الهیه که در انتظار توبه کاران است و شامل حال او شدهاست توجه کند و دائماً به خود تلقین نماید، بکوش، و این عنایات و الطاف را حفظ کن، واین مقام والایی که خداوند نصیب تو کرده است به آسانی از دست مده!
۷- باید وقت شبانه روزی خود را با برنامههای صحیح پر کند، برنامه تلاش برایزندگی آبرومند، برنامه عبادت و بندگی خدا و برنامه سرگرمیهای سالم؛ زیرا بیکاری وخالی ماندن اوقات از برنامه، بلای عظیمی است که زمینه را برای وسوسههای بازگشت بهگناه فراهم میسازد.
از دانشمندی پرسیدند که تفسیر حدیث «التائب حبیب الله»[ii](توبه کننده دوست خداست)چیست؟ گفت: منظور کسی است که مصداق این آیه شریفه باشد: «التّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السّائِحُونَ الرّاکِعُونَ السّاجِدُونَ اْلآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنینَ»[iii]توبه کنندگان، عبادت کاران، سپاسگویان، سیاحت کنندگان، رکوع کنندگان، سجده آوران، آمران به معروف، نهی کنندگان از منکر، و حافظان حدود (و مرزهای) الهی، (مؤمنان حقیقیاند)؛ و بشارت ده به (این چنین) مؤمنان.[iv]
برای آگاهی بیشتر میتوانید به دو مقاله زیر مراجعه نمایید:
۱ -گناهکاری و اصرار بر معاصی و عدم پشیمانی از آن
۲ - توبه
________________________________________
[i]- سوره رعد، آیه۲۸
[ii]- محجه البیضاء، جلد۷، صحفه۱۸۷
[iii]- سوره توبه، آیه ۱۱۲
[iv]اخلاق در قرآن، ج ۱نویسنده: آیت الله مکارم شیرازی.
راههای توبه از گناهان کبیره
پرسش:
راههای استغفار از گناهان کبیره چیست؟
پاسخ:
گناهان در یک تقسیم به دو بخش حق الناس و حق الله تقسیم میشوند. در صورتی که حق الله باشد یا قابل جبران است یا وقت جبران آن از دست رفته است اگر قابل جبران است وظیفه آدمی آن است که ضمن ندامت و پشیمانی از ضایع کردن این حق و وظیفه در جبران آن کوشا باشد و اگر قابل جبران نبود همان پشیمانی و عزم بر ترک دائمی آن کافی است و اگر حق الناس است چنان چه العیاذ بالله از نوع قتل عمد باشد واجب است که خود را به اولیاء دم معرفی و تسلیم کند و اگر غیر آن باشد چنانچه مفسدهای در کار نباشد باید از آنان حلالیت بطلبد و اگر این معنا ممکن نشد باید تا سر حد توان حقوق مالی و معنوی آنان را جبران کند و اگر حقوق مالی جبرانش به واسطه ناشناختن صاحب آن ممکن نباشد باید از طرف او صدقه دهد و اگر احیاناً از دار دنیا رخت بر بسته است به وارثان او پرداخت نماید و در همه حال حقوق معنوی او را پاس بدارد اگر غیبت و بدگویی او را کرده است اکنون به ذکر فضایل و خوبیهای او بپردازد و... برای مطالعه عمیق و جدیتر میتوانید به کتاب گرانسنگ مرحوم شهید دستغیب تحت عنوان گناهان کبیره در دو جلد مراجعه کنید.
منبع: پایگاه حوزه